???? ?????? ???? ?????? ???? ???? ????(?) ???
هادی صالحین
درباره ما
جستجو

کارنامه عملیات
جنگ دفاع مقدس
آرشیو مطالب
لوگوی دوستان
ابزار و قالب وبلاگ
کاربردی
ارسال شده در جمعه 92/7/26 ساعت 8:52 ع توسط هادی صالحین


«ریاضت» در لغت چند معنا دارد که عبارتند از: 1. تحمل رنج و تعب برای تهذیب نفس و تربیت خود یا دیگری. 2. تمرین و ممارست. 3. کوشش و سعی. 4. گوشه نشینی توأم با عبادت و خودداری نفس. ریاضت در اصطلاح نیز به معنای تحمل رنج و مشقّت و از نظر جسمانی، خود را در محدودیت قرار دادن و در قبال آن به توانمندی های روحی رسیدن است. انواع ریاضت: از یک نظر می توان ریاضت را به دو نوع تقسیم کرد: 1. ریاضت به صورت مطلق؛ قطع نظر از آموزه های دینی. 2. ریاضت در قالب آموزه های دینی و براساس معیارهای شرعی. ریاضت شرعی همان ورزیدگی روحی، جهاد اکبر و خودسازی است. امیر المؤمنین علی علیه السلام در نامه معروف به عثمان بن حنیف می‌نویسد: «وَ إِنَّمَا هِیَ‏ نَفْسِی‏ أَرُوضُهَا بِالتَّقْوَى‏؛ و جز آن نیست که نفس خویش را با پرهیزکاری ریاضت می‌دهم». (1) و نیز فرمودند: «خویشتن را به اخلاق نیکو ریاضت دهید، زیرا مسلمانی که دارای اخلاق نیکو است، به منزله کسی است که روزها روزه دارد و شب‌‌ها به عبادت قیام کرده باشد». (2) اما فرق های این دو عبارتند از: 1. تفاوت در روش؛ روش در ریاضت و زهد شرعی کاملاً مطابق با اسلام و احکام و دستورهای آن می‌باشد که مطابق عقل و فطرت سالم است اما در ریاضت غیر شرعی، برخلاف فطرت و عقل رفتار می‌شود و شخص با مخالفت با اصول عقلانی و فطری می‌کوشد تا بر نفس خویش مسلط شود و اینگونه است که از اجتماع و زن و همسر نیز می‌برد و رهبانیت را پیشه خود می‌سازد. علاوه بر این ریاضتی مورد قبول اسلام است که با عزّت نفس و کرامت انسانی منافات نداشته باشد. در حالی که اکثر ریاضت های غیر شرعی، اعمال زشت و ناپسندی هستند که عقل و فطرت سالم آنها را محکوم می کند، چه رسد به دین. به بیان دیگر؛ ریاضت به معنای مطلق، عبارت است از این که انسان از هر راه ممکن، جسم خود را به مشقّت بیندازد تا مهارت ها و توانمندی هایی را در بعد روحی به دست آورد؛ قطع نظر از اینکه آیا چنین عملی از نظر احکام شرعی و مبانی دینی صحیح است یا نه. از این رو، مرتاضانی که بدون در نظر گرفتن شریعت الهی، ریاضت می کشند، برای رسیدن به هدف خود، هر عملی را انجام می دهند؛ زیرا آنان بر این باورند که فلان عمل، موجب تقویت روح یا اراده شان می شود؛ اما در ریاضت های دینی (مانند روزه)، هرگز فرد، از چارچوب شریعت خارج نمی شود و هر راه و روشی برای رسیدن به قدرت و نیرویی مطلوب او نیست. 2. فرق دیگر ریاضت دینی با ریاضت غیردینی، این است که دین، به انسان اجازه ضرر زدن به خود یا به دیگری را نمی دهد و اعمال او همواره باید فایده عقلایی داشته باشد؛ برای مثال، روزه، عمل واجبی است که افراد مکلّف، باید آن را بگیرند؛ اما همین روزه، اگر در جایی موجب آسیب شدید جسمانی یا بیماری و یا تشدید آن گردد، حکم آن لغو می شود و چنین فردی، نباید روزه بگیرد؛ در حالی که مرتاض، ممکن است عملی را به این جهت انجام دهد که موجب تقویت اراده شود و کاری ندارد به اینکه این عمل، ممکن است برای او ضرر داشته باشد یا نه و به عبارت دیگر و بر اساس قاعده کلی «لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ فِی‏ الْإِسْلَام‏»، ضرر رساندن و ضرر دیدن، در اسلام و احکام آن، قرار داده نشده است. همچنین در قرآن آمده است: «خداوند برای هیچکس، بیشتر از توانایی اش تکلیف نمی کند». (3) مرتاض، این قواعد و اصول را نه تنها مد نظر ندارد، بلکه ممکن است برخلاف آنها عمل کند؛ به این جهت که می خواهد با ریاضت، ابعاد روحی و روانی خود را تقویت کند. از همین رو، بسیاری از احکام، ممکن است در مورد عده ای، تغییر کند یا آن تکلیف از دوش آنان برداشته شود؛ برای مثال، اگر کسی بیمار است و روزه گرفتن برای او ضرر دارد یا درمان او را به تأخیر می اندازد و نیز افرادی که مسافر هستند، نباید روزه بگیرند. 3. تفاوت دیگر، مربوط به انگیزه و هدفی است که مرتاض دنبال می کند؛ از نظر هدف، ریاضت شرعی، به هدف مخالفت با هوای نفس و قرب به خداوند و متألّه و ربانی شدن است؛ ولی در ریاضت غیر شرعی این هدف منظور نیست. بلکه انسان می‌خواهد بر کائنات دست یابد و قدرت تصرف در خود و امور دیگر را به دست آورد. در حقیقت در ریاضت‌های الهی، قصد و انگیزه الهی است؛ ولی در ریاضت‌های غیر شرعی یا چنین هدفی دنبال نمی شود و یا اگر هم، چنین هدفی باشد، در میان اهداف دنیوی و یا بی هدفی گم می شود. پس فرق میان دو دوسته ریاضت، مربوط به انگیزه و هدفی است که در ریاضت‌‌ها دنبال می‌شود. به طور خلاصه می‌توان گفت که ریاضت شرعی در اصل برای به دست آوردن سه هدف است: الف) دور کردن غیر حق از سر راه: هدف اول از ریاضت، این است که عارف، برای رسیدن به حق، هرگونه مانعی را از بین ببرد که در اصطلاح، «تزکیه» یا «تخلیه نفس» نامیده می‌شود؛ یعنی باید تلاش کرد تا هرآنچه که غیر از خدا در دل وجود دارد، از آن بیرون و دل را تخلیه کرد. ب) مطیع ساختن نفس اماره: از آنجا که انسان ترکیبی از عقل و شهوت است، برای اینکه بتواند بدون مزاحم و مانع، به سوی خدا سیر کند، باید کاری کند که نفس اماره را مطیع و تسلیم نفس مطمئنه سازد و در نتیجه، نفس شیطانی را تحت امر و اختیار نفس رحمانی قرار دهد. ج) لطیف و رقیق کردن روح: یعنی انسان به کمک این دو مورد یاد شده، با زهد در عمل و حضور قلب در عبادت، روح خود را برای قبول انوار الهی آماده سازد. (4) 4. یکی دیگر از تفاوت هایی که بین ریاضت های غیردینی و ریاضت های دینی وجود دارد، به کارگیری محصولات و نتایج ریاضت است. یک انسان مؤمن ـ که در قالب عمل به احکام الهی به کمالاتی دست می یابد ـ هرگز حاضر نیست از این کمالی که به دست آورده، سوء استفاده کند و در راه حرام، آن را به کار گیرد؛ اما مرتاض ممکن است بر اثر ریاضت، توانمندی هایی به دست آورد و در راه غیرصحیح و غیرمشروع از آنها استفاده کند. 5. یکی دیگر از تفاوت های اساسی بین ایندو این است که روزه و دیگر ریاضت های دینی چون از طرف خداوند حکیم و علیم بیان شده، تمام جوانب روحی و جسمی انسان در آن لحاظ شده و انجام آن خیر محض است ولی ریاضت های غیر دینی از این جهت که منشأ آن از ناحیه انسان است و علم انسان محدود است و به تمام جوانب نفسش آگاه نیست، اگرچه در ظاهر به نظر رسد که مفید است و روح انسان را در جهتی قوی می کند، اما ممکن است آثا مخرب فراوانی در ابعاد دیگر روح و یا جسم به وجود آورد. از آنچه گفته شد، این معنا به دست می‌آید که ریاضت شرعی همواره مبتنی بر اصل اساسی خدایی (متألّه) شدن است. به سخن دیگر، معرفت الله و متألّه شدن مقصد و مقصود سالک در سیر و سلوک شرعی و ریاضت های دینی است. اما ریاضت غیر شرعی هدفی جز امور دنیایی ندارد. ------------------------------------ 1. نهج البلاغه، نامه54. 2. بحارالانوار، ج10، ص 29. 3. بقره، آیه 286. 4. ر،ک: شیخ ابوعلی سینا، الاشارات والتنبیهات، نمط نهم، مرحله اول و دوم سیر و سلوک. 2. حسین نوری، مستدرک الوسایل، ج 1، ص 90.

محمد جواد ظریف




مطلب بعدی : عید واقعی