انقلاب اسلامی ایران که الهام گرفته از اسلام ناب محمدی (ص) بوده از نخستین روزهای پیروزی با توطئه‌های گسترده و سازمان‌یافته دشمنان اسلام روبرو گردید. عظمت اهداف انقلاب و گستردگی توطئه‌های دشمنان، ایجاب می‌کرد که برای حفظ و سیانت از انقلاب اسلامی و ارزشها و اهداف آن، در برابر شبیخون ابرقدرتها دفاع نماید؛ لذا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، از درون اقشار میلیونی به طور خودجوش، حرکتی در جهت حفظ و حراست دست‌آوردهای انقلاب و پیروزی بزرگی که نصیب امّت اسلامی شده بود، بوجود آمد که بعدها درقالبی سازمان‌یافته‌تر به نام بسیج، مطرح شد. بسیج، یک حرکت اجتماعی است که در هر جامعه‌ای با توجه به فرهنگ آن جامعه و به اشکال مختلفی در اثر شرایط خاص به‌وجود می‌آید. بر خلاف آنچه برخی ساده‌اندیشان می‌پندارند، بسیج مردمی در نظام جمهوری اسلامی نیرویی است که ارزش هر میزان سرمایه‌گذاری را دارا است و همانطور که در حوادث توفنده و متنوع پس از انقلاب به اثبات رسیده است، این نیرو قادر است نقش حیاتی در حراست ارزشهای الهی انقلاب ایفاء نماید. بسیج، مردمی‌ترین نهاد در جمهوری اسلامی است و امروزه به‌دلیل فعالیت در تمام عرصه‌ها، گسترده‌ترین نهاد در کشور ما نیز می‌باشد که در بین همه گروه‌های اجتماعی (نخبگان، پزشکان، ورزشکاران، حوزویان، کارگران و...) از جایگاه مهمی برخوردار است. این نهاد یادگار حضرت امام (ره) است که بعد از رحلت ایشان نیز به‌عنوان سرباز در خدمت ولیّ فقیه و آرمان‌های انقلاب بوده است. با توجه به تبعیّت کامل بسیج از ولیّ فقیه، انتظارات مقام معظم رهبری ـ‌‌مُدَّ ظِلُّهُ الْعالی‌‌ـ از این نهاد مردمی، بهترین چشم‌انداز آینده بسیج است که به برخی از دیدگاه‌های معظم‌لّه در خصوص بسیج، اشاره می‌کنیم. اهمیّت بسیج مقام معظم رهبری ـ‌‌مُدَّ ظِلُّهُ الْعالی‌ـ در یک تحلیل واقع‌بینانه، حضور بسیج در کشور را دلیل رو به جلو بودن نظام دانسته و می‌فرمایند: «اگر ما براى زنده بودن، فعّال بودن، بااراده بودن، هدف‌دار بودن، رو به جلو بودن این نظام هیچ دلیل دیگرى نمی‌داشتیم جز حضور میلیون‌ها جوانِ پرشورِ مؤمنِ صادقِ بابصیرت در سراسر کشور زیر عنوان بسیج، همین کافى بود براى اینکه نشان بدهد این نظام و این حرکت عظیم ملت ایران در برابر پیچیده‌ترین توطئه‌ها و خطرناک‌ترین حرکت‌هاى دشمن آسیب‌ناپذیر است. البته این شعار نیست؛ یک حرف متکى به استدلال منطقى است». (دیدار بسیجیان استان قم، ‌02/08/1389) راز ماندگاری بسیج معظم‌لّه، راز استواری و پایداری بسیج را حرکت خردمندانه در راه انقلاب می‌دانند و می‌فرمایند: «هفته‌ بسیج، در حقیقت فرصتى براى ارایه حرکت عظیمى است که به‌وسیله‌ امام بزرگوار راحل، در این کشور پایه‌گذارى شد و این حرکت، در این منطقه‌ اسلامى و دینى، براى دیگر ملت‌ها هم إن‌شاءاللَّه الگو و سرمشق خواهد شد. از حوادث زودگذرى که گاهى بر اثر تبلیغات خصمانه‌ دشمنان، در افکار عمومى ملت‌ها به‌وجود مى‌آید و مانع و عایقى براى الگوگیرى ملت‌ها مى‌شود، بگذرید. حرکت ماندگار، این است. «أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ»(ابراهیم، 27). مسئله این است که ریشه و پایه، سالم و محکم و استوار باشد. حرکت بسیج، از این قبیل است. على‌رغم اظهارات خصمانه‌ دشمنان جمهورى اسلامى ـ‌که هر هنرى هم این ملت دارد، آنها سعى مى‌کنند با چشم بدبینى به آن نگاه کنند و آن را عیب معرفى نمایند‌ ـ و به کورى چشم آنها، حرکت بسیج، یک حرکت خردمندانه و منطقى و استوار و کاملاً حکیمانه است». (دیدار جمعی از بسیجیان سراسر کشور، 30/08/1375) در بیانی دیگر، معظم‌لّه راز ماندگاری بسیج را همیشه در صحنه بودن می‌داند و در این زمینه می‌فرماید: «در این مجموعه‌ عظیمِ ملّی، آنچه که مثل یک شجره‌ طیبه در این سرزمین، طیّب و طاهر باقی ماند و ماندگار شد، همین شجره‌ طیبه‌ «بسیج» بود. متعهّدترین، مشتاق‌ترین، پرانگیزه‌ترین ‌افرادی که آمدند در این صحنه حضور پیدا کردند، مجموعه‌ بسیج عظیم نیروهای ما بودند؛ صحنه را هیچ وقت خالی نگذاشتند». (دیدار بسیجیان استان فارس، 14/02/1387) آرمان بسیج از دیدگاه مقام معظم رهبری ـ‌‌مُدَّ ظِلُّهُ الْعالی‌ـ، شهادت آرمان بسیج است که به همه حرکت‌های بسیج جهت می‌دهد و ایشان در این زمینه می‌فرمایند: «مکتب بسیج، مکتب مجاهدت معنوى و مخلصانه است. این مجاهدت، براى ملت و کشور و بالاتر از همه براى دین خدا و سرافرازى پرچم آزادگى اسلامى در همه‌ دنیاست. این مجاهدت خطراتى دارد. بالاترین خطر براى انسان، جان باختن است. در مکتب بسیج، نام این جان باختن «شهادت» است. شهادت بالاترین ارزش عاشورایى انسان و بالاترین ارزش در معیار ارزش‌هاى معنوى است. در روایت وارد است: «فَوْقَ کُلِّ ذِی بِرٍّ بَرٌّ حَتَّى یُقْتَلَ الرَّجُلُ فِی سَبِیلِ اللَّه‏» بالاتر از هر فضیلتى، ارزشى و معنویتى، ارزش دیگرى وجود دارد، تا وقتى که فرد به شهادت مى‌رسد، که بالاترین ارزش‌هاست. آن معناى جهاد است و این معناى شهادت است». (مراسم صبحگاه رده‌های مختلف نیروى مقاومت بسیج‌، 02/06/1384) انتظارات رهبر انقلاب از بسیج با توجه به جایگاه بسیج در ادامه به برخی از مهم‌ترین انتظارات رهبر انقلاب از بسیج اشاره می‌کنیم: 1. واجب‌ترین وظیفه بسیج «انقلاب جدای از نظام نیست. نظام جمهوری اسلامی تجسم انقلاب است که همه گردن‌کلفت‌ها و قلدرهای دنیا دست به دست هم داده و ارتجاع، استکبار جهانی، آمریکا، اسرائیل و سرمایه‌دارهای بزرگ جهانی با آن مخالفند، لذا دفاع از جمهوری اسلامی، اولین، مقدّس‌ترین و واجب‌ترین وظیفه بسیج است». (در جمع بسیجیان نمون? از اقشار مختلف سرتاسر کشور 06/04/1368) 2. توجه به شاخص‌های سه‌گانه «آنچه که براى همه‌ ما، براى همه‌ بسیجیان عزیز، براى جوان‌ها در هر نقطه‌اى از این عرصه‌ عظیم که مشغول کار هستند، باید به‌عنوان شاخص مطرح باشد، عبارت است از این سه عنصر: بصیرت، اخلاص، عمل به‌هنگام و به‌اندازه. این سه عنصر را همیشه با یکدیگر توأم کنید و در نظر داشته باشید. این عناصر سه‌گانه باید براى ما شاخص باشد؛ بصیرت، اخلاص، عمل بهنگام و به‌اندازه». (دیدار هزاران نفر از بسیجیان استان قم‌، 02/08/1389) الف) بصیرت «بصیرت، عنصر اول است. در آینده هم باید همین‌جور باشد. قدرت تحلیل باید پیدا کرد، قدرت تشخیص باید پیدا کرد. امام (ره) ـ‌کسى که پدر همه‌ این جریان بود، حق حیات به گردن جامعه و این حرکت عظیم داشت‌ـ فرمودند: اگر من از اسلام جدا شوم، مردم از من رو برخواهند گرداند. شاخص، اسلام است؛ شاخص، اشخاص نیستند؛ این حرف امام (ره) است. او به ما یاد داد که راه را تشخیص بدهیم، حرکت صحیح را تشخیص بدهیم، نقشه‌ دشمن را بفهمیم و بخوانیم تا بتوانیم بفهمیم کدام کار در جهت دشمن و در خط دشمن است و کدام کار در ضدّ اوست. پس بصیرت، عنصر اول است. بصیرت را نباید فراموش کرد». (دیدار هزاران نفر از بسیجیان استان قم‌، 02/08/1389) ب) اخلاص «عنصر دوم، اخلاص است. (امام) فرمود اگر کسى در میدان جهاد فى‌سبیل‌اللَّه دنبال یک خواسته‌ شخصى برود، دنبال غنیمت برود و کشته شود، شهید فى‌سبیل‌اللَّه نیست. شرط شهادت و شرط مجاهد فى‌سبیل‌اللَّه بودن این است که حرکت او فى‌سبیل‌اللَّه باشد، للَّه باشد؛ یعنى اخلاص داشته باشد. انگیزه‌هاى شخصى، انگیزه‌هاى گروهى، انگیزه‌هاى فامیلى، رودربایستى‌هاى رفاقتى اگر در حرکت ما تأثیر گذاشت، این اخلاص را مشوّب می‌کند، مشکل درست می‌کند. بى‌اخلاصى، یک جایى خودش را نشان خواهد داد». (دیدار هزاران نفر از بسیجیان استان قم‌، 02/08/1389) ج) موقعیت شناسی «عنصر سوم، عمل به‌هنگام و به‌اندازه است. لحظه‌ها را باید شناخت. اگر چنانچه انسان وقت‌شناس نباشد، نداند کدام کار را در کجا باید انجام داد، ممکن است خطاهاى بزرگى از انسان سر بزند. خوب، جوانان بسیجى ما ـ ‌از پسرها و دخترها‌ ـ در بخش‌هاى مختلف مشغول تلاش هستند؛ تلاش فکرى، تلاش علمى، تلاش سیاسى، تلاش اجتماعى؛ همه‌ این‌ها وقتى براى خدا و براى انجام وظیفه باشد، مجاهدت و جهاد فى‌سبیل‌اللَّه است.

بسیجى آن کسى است که این کارها را انجام می‌دهد. در همه‌ این‌ها باید آن خط روشن و صحیح را در نظر گرفت؛ یعنى خط انقلاب، خط حفظ نظام، خط احیاى دین. اگر بخواهیم این سه عنصر را تأمین کنیم، باید در درون خودمان با خودمان مجاهدت کنیم؛ یعنى جهاد اکبر. جهاد با نفس تلاشى است که امروز همه‌ ما به آن احتیاج داریم». (دیدار هزاران نفر از بسیجیان استان قم‌، 02/08/1389) 3. همراهی ایمان با عمل «معناى بسیج، توأم کردن ایمان و عمل است؛ عمل مجاهدانه، نه صرفاً عمل شخصى. از نظر اسلام، ایمان مجرد از عمل، یک حداقل است. ایمان کامل و ایمان حقیقى آن ایمانى است که با جهاد در میدان عمل همراه باشد. «وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ الَّذینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا» (انفال، 74) مؤمن حقیقى آن کسى است که ایمان را با جهاد و هجرت و نصرت همراه می‌کند. تشخّص بسیجى به این است. این فکر غلط و انحرافى که ما ایمان را منهاى عمل و منهاى جهاد، براى تقرّب الى‌اللَّه کافى بدانیم، این آیه و آیات زیادى آن را رد می‌کنند. بسیج، قائم به همین است که ایمان همراه با عمل، آن هم عمل مجاهدانه باشد». (دیدار هزاران نفر از بسیجیان استان قم‌، 02/08/1389) 4. حفظ آمادگی عمومی «ما آمادگى براى دفاع از انقلاب را همیشه لازم مى‌دانیم. نباید روزى بر ما بگذرد که اهمیت آمادگى عمومى، مغفولٌ‌عنه واقع شود. این چیزى است که مورد ستایش و ترحّم هیچ‌کس قرار نخواهد گرفت. امیرالمؤمنین ـ‌عَلَیْهِ‏ السَّلَامُ‏‌ـ به ما درس دادند و فرمودند: «وَ مَنْ نَامَ لَمْ یُنَمْ عَنْه‏» اگر تو خوابت برد، بدان دشمنت بیدار است، لذا مجموعه بسیج ـ‌خصوصاً جوان‌ها در همه‌ اقشار مردم‌ـ باید با قوّت و قدرت و آمادگى و نشاط و احساس ضرورت، کار و راه خودش را ادامه دهد و مثل گذشته وظیفه‌ دفاع از انقلاب را به‌عهده گیرد». (مراسم بیعت بسیجیان نمونه‌‌ کشور، 06/04/1368) 5. مقابله همیشگی با دشمنان «بسیجى براى کشور دل مى‌سوزاند؛ براى آبادانى کشور تلاش مى‌کند؛ براى حفظ استقلال ملّى، هرچه بتواند کار مى‌کند و از جان خود هم مى‌گذرد. امروز هم اگر احساس کند دشمن مى‌خواهد از روزنه‌اى ـ‌چه اقتصادى و سیاسى و چه فرهنگى‌ـ به داخل کشور نفوذ کند، در مقابل او مى‌ایستد و با مشت به صورتش مى‌کوبد. آن روز هم دشمنان اسلام بودند؛ امروز هم هستند. ما انتظار نداریم که دشمن در جامعه و داخل کشور ما، جاسوس و سرانگشت و ایادى و انسان‌هاى خبیث و خودفروخته و منافق نداشته باشد. خیر؛ امروز هم هستند. چه کسى در مقابل آنها مى‌ایستد؟ طبیعى است که عناصر «بسیج»؛ یعنى همان نیروىِ عظیمِ خروشان و زبده ملّت مؤمن، در مقابل دشمن و ایادى او مى‌ایستد». (دیدار جمعی از بسیجیان، 08/09/1374) هر چند نقش بسیج در حفظ امنیت داخلی و مبارزه با توطئه‌های ضد انقلاب، دفع تهدیدات خارجی و ... بر همگان آشکار است، لکن این نقش، تنها در بعد نظامی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه فعالیّت این نیرو در ابعاد مختلف و مورد نیاز، از جمله در سازندگی کشور، کمک به کشاورزی و محرومان، فعالیتهای فرهنگی و مبارزه با تهاجم فرهنگی، امری است که از دیدگاه‌های روشن‌بین پنهان نمی‌ماند. بنابراین، گرچه به دلیل فعالیت چشمگیر این نهاد در جنگ تحمیلی 8ساله، با شنیدن نام آن بی درنگ خصیصه نظامی آن به ذهن متبادر می‌گردد، لکن نباید از نقش فراگیر آن در تمام زمینه های انقلاب غافل بود.